पत्रकारिता हे एक असं क्षेत्र आहे, ज्यामध्ये सत्याची पूजा केली जाते. गेले ३५ वर्षे मी या क्षेत्रात कार्यरत आहे, आणि या काळात मी कधीच सत्यापासून माघार घेतली नाही. निर्भीडपणे आणि निष्पक्षपणे जनतेच्या बाजूने उभं राहून मी बातम्या दिल्या, पण यामुळे अनेकदा माझ्यावर संकटं आली. खोट्या केसेस दाखल करण्यात आल्या, हल्ले झाले, धमकावलं गेलं, पण मी कधीच डगमगलो नाही. पत्रकारिता ही माझी ध्येयवेडी आवड आहे, आणि त्यासाठी मी अनेक आव्हानांचा सामना केला.परंतु, कुटुंबावर आलेलं संकट मात्र यापेक्षा मोठं होतं. माझं कुटुंब हेच माझं आधारस्तंभ होतं, आणि या आधारस्तंभाचं खचणं ही माझ्यासाठी एक कठीण परीक्षा होती.

माझं आयुष्य सुरुवातीपासूनच संघर्षमय होतं. मी ३० वर्षांचा असताना माझ्या आईचं निधन झालं. आई माझ्यासाठी खूप महत्त्वाची होती, तिच्या जाण्याने माझं आयुष्य रिकामं झालं. आईचा आजारपणानंतरचा कालावधी खूप कठीण होता. आईची प्रकृती बिघडत होती, आणि तिच्या आजारपणाचा प्रभाव कुटुंबावर दिसत होता. शेवटी ती आम्हाला सोडून गेली. तिच्या निधनानंतर काही वर्षांनी माझ्या वडिलांचं अपघातात निधन झालं. वडिलांच्या जाण्याने मला मोठा धक्का बसला. आई-वडिलांच्या निधनाने मी मानसिक दृष्ट्या खचलो, परंतु माझ्या पत्नीने मला त्या काळात मोठा आधार दिला.

माझ्या जीवनातला सर्वात मोठा आघात माझ्या पत्नीच्या आजारपणामुळे आला. सन २०१० मध्ये, माझ्या पत्नीला ब्रेस्ट कॅन्सर झाल्याचं तपासणीत लक्षात आलं. ही बातमी आमच्यासाठी धक्कादायक होती. बार्शीच्या कॅन्सर हॉस्पिटलमध्ये तिच्यावर उपचार केले गेले, आणि ती काही काळानंतर ठणठणीत झाली. आम्ही सगळे खूप आनंदी होतो. मात्र, या आनंदाचा काळ कमी ठरला. काही महिन्यांनंतर तिच्या मेंदूवर तीन गाठी आल्याचं समजलं. या गाठींचा परिणाम खूप गंभीर होता. धाराशिवमध्ये एमआरआय स्कॅनची सोय नव्हती, त्यामुळे आम्ही अनेक डॉक्टरांना दाखवूनही काहीच फायदा झाला नाही. अखेर, तिच्या प्रकृतीचा विचार करून आम्ही तिला सोलापूरच्या अश्विनी हॉस्पिटलमध्ये दाखल केलं. तिथे तिच्यावर उपचार झाले, पण नियतीने घाला घातला आणि १ मार्च २०१२ रोजी माझी पत्नी महानंदा हिचं निधन झालं.

पत्नीचं निधन माझ्यासाठी एक मोठं संकट होतं. माझा मुलगा गणेश त्या वेळी फक्त सात वर्षांचा होता आणि दुसरीत शिकत होता. माझी मुलगी मयुरी त्या वेळी छत्रपती संभाजीनगरमध्ये इंजिनियरिंगच्या प्रथम वर्षाला होती. पत्नीच्या जाण्यानंतर घराची जबाबदारी एकट्याने सांभाळणं खूप कठीण होतं. स्वयंपाक करण्याचं ज्ञान नव्हतं, त्यामुळे आम्ही खानावळीमधून डबा मागवत होतो. पण ते जेवण अत्यंत बेचव होतं. मुलाच्या शाळेत जाण्यासाठी त्याला बिस्किटं देत असे, आणि एकेदिवशी त्याने विचारलं, "पप्पा, मला किती दिवस बिस्कीट पुडा देणार आहात?" त्याचं हे बोलणं ऐकून माझ्या डोळ्यात पाणी आलं.

दुसरं लग्न करण्याचा विचार मनात आला, पण काही मित्रांनी सांगितलं की सावत्र आई चांगली नसते. त्यामुळे मी थोडा संभ्रमात पडलो. मात्र, एका बड्या अधिकाऱ्याच्या आईने मला सल्ला दिला, "सुनील, तू दुसरं लग्न कर, लोक काहीही म्हणतील, पण मुलांना एक आई मिळेल." तिच्या या सल्ल्यानंतर मी निर्णय घेतला की मुलांसाठी दुसरं लग्न करावं. मला बायको हवी नव्हती, पण मुलांना यशोदा हवी होती. त्यानुसार, पुण्यातील एका माजी सैनिकांच्या मुलीशी मी विवाह केला.

माझं दुसरं लग्न झाल्यानंतर जीवन स्थिर झालं. मुलांची काळजी व्यवस्थित घेतली गेली. मयुरीचं लग्न झालं, आणि गणेश आता इंजिनियरिंग महाविद्यालयात शिकतोय . आम्ही पुण्यात स्थायिक झालो, आणि या नवीन जीवनात आम्ही सुखी आहोत. जीवनाच्या या प्रवासात आलेल्या संकटांवर मात करत मी आणि माझं कुटुंब पुढे गेलं आहे.

जीवनाच्या या प्रवासात मला अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागला, पण प्रत्येक वेळी मी संघर्ष करत उभा राहिलो. माझ्या पत्रकारितेच्या प्रवासात मी कधीच सत्य आणि न्याय सोडला नाही, आणि कुटुंबाच्या बाबतीतही मी तेच केलं. आज या सर्व अनुभवांनी मी अधिक सक्षम, संतुलित आणि सकारात्मक बनलो आहे. जीवनात आलेल्या संकटांनी मला खचवलं नाही, उलट त्यांच्यामुळे मी अधिक मजबूत झालो आहे. या सर्व प्रवासात, माझ्या जवळच्या लोकांनी मला दिलेल्या आधारामुळेच मी आज या ठिकाणी उभा आहे.

- सुनील ढेपे

माहितीच्या प्रवाहाचा वेग आणि व्याप्ती यामध्ये डिजिटल क्रांतीने आमूलाग्र बदल घडवून आणला आहे. प्रिंट आणि टीव्ही माध्यमांच्या पाठोपाठ आता डिजिटल माध्यम हे समाजाच्या माहितीच्या गरजा भागवण्याचे एक प्रमुख साधन बनले आहे. या नव्या युगात पत्रकारितेची व्याख्या, भूमिका आणि जबाबदाऱ्यांमध्येही बदल होत आहेत. या लेखात आपण डिजिटल युगात पत्रकारांच्या जबाबदाऱ्या आणि त्यांना कोणत्या प्रकारच्या प्रशिक्षणाची गरज आहे यावर चर्चा करणार आहोत.

पत्रकारांच्या जबाबदाऱ्या:

• सत्य आणि तथ्य यांची निष्ठा: डिजिटल युगात चुकीच्या माहितीचा प्रसार जलद गतीने होऊ शकतो. त्यामुळे पत्रकारांची पहिली आणि सर्वात महत्त्वाची जबाबदारी म्हणजे सत्य आणि तथ्य यांची निष्ठा राखणे. प्रत्येक बातमी, माहिती याची सत्यता आणि तथ्ये यांची पडताळणी करणे आवश्यक आहे.
• निष्पक्षता आणि वस्तुनिष्ठता: पत्रकारांनी कोणत्याही दबावाखाली न येता निष्पक्ष आणि वस्तुनिष्ठ वृत्तांकन करणे आवश्यक आहे. वैयक्तिक मत किंवा पूर्वग्रह यांना बातमीत स्थान असू नये.
• गोपनीयतेचा आदर: पत्रकारांनी बातमीच्या संदर्भात मिळालेल्या माहितीच्या स्त्रोतांची गोपनीयता राखणे आवश्यक आहे.
• सामाजिक जबाबदारी: समाजातील विविध घटकांच्या समस्या, आकांक्षा आणि आव्हाने यांना वाचा फोडणे ही पत्रकारांची एक महत्त्वाची जबाबदारी आहे. समाजातील अन्याय, अत्याचार आणि भ्रष्टाचार याविरुद्ध आवाज उठवणे हे पत्रकारांचे कर्तव्य आहे.
• नैतिक मूल्ये: पत्रकारांनी आपल्या कामात नैतिक मूल्यांचे पालन करणे आवश्यक आहे. खोट्या बातम्या, दिशाभूल करणारी माहिती आणि द्वेषपूर्ण सामग्री यांचा प्रसार करणे टाळले पाहिजे.

पत्रकारांसाठी आवश्यक प्रशिक्षण:

• डिजिटल साधने आणि तंत्रज्ञान: डिजिटल युगात पत्रकारांना विविध डिजिटल साधने आणि तंत्रज्ञानाचे ज्ञान असणे आवश्यक आहे. सोशल मीडिया, डेटा विश्लेषण, मल्टीमीडिया सादरीकरण इत्यादींचा वापर करून बातम्यांचे प्रभावी सादरीकरण कसे करावे हे त्यांना माहीत असले पाहिजे.
• तथ्य पडताळणी आणि माहितीची छाननी: डिजिटल युगात चुकीच्या माहितीचा प्रसार रोखण्यासाठी पत्रकारांना तथ्य पडताळणी आणि माहितीची छाननी यांचे कौशल्य अवगत असणे आवश्यक आहे.
• नैतिकता आणि कायदा: पत्रकारांना पत्रकारितेच्या नैतिक मूल्यांची आणि संबंधित कायद्यांची माहिती असणे आवश्यक आहे.
• संवेदनशील विषयांचे वृत्तांकन: समाजातील विविध संवेदनशील विषयांवर वृत्तांकन करताना पत्रकारांनी विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे. यासाठी त्यांना विशेष प्रशिक्षणाची गरज आहे.

डिजिटल युगात पत्रकारितेची व्याप्ती आणि जबाबदाऱ्या वाढल्या आहेत. या नव्या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी पत्रकारांनी आपल्या कौशल्यांमध्ये सातत्याने सुधारणा करणे आवश्यक आहे. योग्य प्रशिक्षण आणि नैतिक मूल्यांचे पालन करून पत्रकार समाजाच्या माहितीच्या गरजा प्रभावीपणे भागवू शकतात आणि लोकशाहीच्या मूल्यांचे संरक्षण करू शकतात.

 

पत्रकारितेच्या माझ्या वाटचालीची सुरुवात झाली ती अशा एका काळात जेव्हा वृत्तपत्रांना रंग नव्हता, फक्त शब्द होते, विचार होते. खिळे आणि मोळे यांच्या साहाय्याने अक्षरे जुळवली जायची आणि मग ती काळ्या शाईत कागदावर उतरवली जायची. आजच्या या डिजिटल युगात कल्पना करणेही कठीण आहे की एकेकाळी बातम्या पोहोचण्यासाठी इतका वेळ आणि मेहनत लागायची. 

माझ्या अणदूर या लहानशा गावात सोलापूरहून येणारे 'संचार' हे वृत्तपत्र सर्वांचे लाडके होते. जणू रोज सकाळी एका नव्या जगाची, नव्या विचारांची दारे उघडत होते ते. मी केसरी वृत्तपत्राचा ग्रामीण वार्ताहर म्हणून काम करत होतो, पण गावकऱ्यांच्या मनात 'संचार'चे स्थान काही वेगळेच होते. इतके की ते केसरीलाही 'संचार' म्हणत असत! 

त्याकाळी संपादक म्हणजे केवळ बातम्यांचा संकलक नव्हता, तर तो समाजाचा आवाज होता, एक विचारवंत होता. 'संचार'चे संपादक रंगाअण्णां वैद्य यांचे अग्रलेख वाचून सरकारही दखल घेत असे. मराठवाडा दैनिकचे अनंत भालेराव हेही तसेच एक आदर्श होते. त्यांच्या लेखणीतून समाजातील प्रत्येक घटकाचा आवाज ऐकू यायचा. 

पण आज काळ बदलला आहे. तंत्रज्ञानाने आपल्याला भरपूर काही दिले आहे, पण काहीतरी हिरावूनही नेले आहे. आज बातम्या क्षणार्धात आपल्यापर्यंत पोहोचतात, पण त्यातला विचार, त्यातली तळमळ कुठेतरी हरवली आहे. आदर्श संपादक म्हणून कुणी उरले आहे का? वृत्तपत्र तर दूर, लोक अग्रलेखही वाचत नाहीत. युवा पिढी तर वृत्तपत्रांपासून दूरच राहते. 

मी पत्रकारितेच्या त्या काळातून या काळात आलो आहे. मी ब्लॅक अँड व्हाईट मधून रंगीत युगात आलो आहे. पण पत्रकारितेची खरी रंगत, खरा अर्थ कुठेतरी हरवला आहे. या बदलत्या काळाचा मी साक्षीदार आहे. पत्रकारितेच्या या प्रवासात मी खूप काही शिकलो, अनुभवलो. पण मनात कुठेतरी ही खंत कायम राहिली आहे की पत्रकारितेचा तो सुवर्णकाळ पुन्हा कधी येईल का? 

आजच्या या धकाधकीच्या जीवनात आपण सारेच कुठेतरी हरवून गेलो आहोत. बातम्यांच्या या गर्दीत आपण विचार करायचे, चिंतन करायचे विसरलो आहोत. पत्रकारितेला पुन्हा एकदा त्या आदर्शांकडे, त्या मूल्यांकडे वळण्याची गरज आहे. 

माझा हा प्रवास हा याच बदलांचा, याच आशा-निराशांचा साक्षीदार आहे. पत्रकारितेच्या या रंगीत युगात मला ती ब्लॅक अँड व्हाईटची सार्थकता पुन्हा एकदा जाणवावी असे वाटते. 

- सुनील ढेपे, संपादक, धाराशिव लाइव्ह