सुनील ढेपे : डिजिटल युगातील पत्रकारितेची वाटचाल: आव्हाने आणि संधी

आज आपण ज्याला माहिती युग म्हणतो, त्यामध्ये पत्रकारितेने एक नवे वळण घेतले आहे. बातम्यांचा वेग, त्यांचे स्वरूप आणि त्यांच्या प्रसारासाठी वापरली जाणारी तंत्रे या सर्वांमध्ये आमूलाग्र बदल झाले आहेत. या नव्या युगात पत्रकारांना टिकून राहण्यासाठी आणि यशस्वी होण्यासाठी अनेक गोष्टी शिकणे गरजेचे आहे, तसेच अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागत आहे.

१. डिजिटल कौशल्ये:

मल्टीमीडिया कथाकथन: फक्त शब्दांपुरते मर्यादित न राहता, व्हिडिओ, ऑडिओ, ग्राफिक्स आणि इंटरॅक्टिव्ह घटकांचा वापर करून बातम्या सादर करणे आवश्यक आहे. यामुळे बातम्या अधिक आकर्षक आणि रंजक बनतात, तसेच प्रेक्षकांना अधिक चांगल्या प्रकारे माहिती समजण्यास मदत होते.
डेटा पत्रकारिता: मोठ्या प्रमाणात डेटाचे विश्लेषण करून त्यातून अर्थपूर्ण माहिती काढणे आणि त्यावर आधारित बातम्या तयार करणे हे आता पत्रकारितेचे एक महत्त्वाचे अंग बनले आहे. डेटा पत्रकारितेमुळे गुंतागुंतीच्या समस्या आणि घडामोडींचे अधिक सखोल विश्लेषण करणे शक्य होते.
सोशल मीडिया: बातम्यांचा प्रसार करण्यासाठी, स्त्रोत शोधण्यासाठी आणि प्रेक्षकांशी संवाद साधण्यासाठी सोशल मीडियाचा प्रभावी वापर करणे आवश्यक आहे. सोशल मीडियामुळे बातम्या अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचू शकतात आणि प्रेक्षकांचा थेट अभिप्राय मिळू शकतो.
सर्च इंजिन ऑप्टिमायझेशन (SEO): बातम्या अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचण्यासाठी SEO तंत्रांचा वापर करणे आवश्यक आहे. योग्य कीवर्ड्स आणि मेटा टॅग्स वापरून बातम्या सर्च इंजिनमध्ये उच्च स्थान मिळवू शकतात.
वेब अॅनालिटिक्स: बातम्यांची कामगिरी समजून घेण्यासाठी आणि प्रेक्षकांचे वर्तन जाणून घेण्यासाठी वेब अॅनालिटिक्सचा वापर करणे आवश्यक आहे. यामुळे बातम्यांची गुणवत्ता सुधारण्यास आणि प्रेक्षकांच्या आवडीनिवडींनुसार बातम्या तयार करण्यास मदत होते.

२. तांत्रिक कौशल्ये:

कंटेंट मॅनेजमेंट सिस्टीम (CMS): वेबसाइटवर बातम्या प्रकाशित करण्यासाठी CMS वापरण्याची क्षमता असणे आवश्यक आहे. CMS मुळे बातम्या जलद आणि सुलभपणे प्रकाशित करता येतात.
फोटो आणि व्हिडिओ एडिटिंग: मूलभूत फोटो आणि व्हिडिओ एडिटिंग कौशल्ये असणे आवश्यक आहे. यामुळे बातम्यांना अधिक दृश्यमान स्वरूप देता येते.
वेब डिझाइनची मूलभूत माहिती: बातम्यांचे आकर्षक सादरीकरण करण्यासाठी वेब डिझाइनची मूलभूत माहिती असणे उपयुक्त ठरते.

३. सॉफ्ट स्किल्स:

सतत शिक्षण: पत्रकारितेच्या क्षेत्रात होणारे बदल जाणून घेण्यासाठी आणि नवीन कौशल्ये शिकत राहण्याची तयारी असणे आवश्यक आहे. यामुळे पत्रकार आपली कौशल्ये अद्ययावत ठेवू शकतात आणि स्पर्धेत टिकून राहू शकतात.
अनुकूलता: नवीन तंत्रज्ञान आणि कामाच्या पद्धतींशी जुळवून घेण्याची क्षमता असणे आवश्यक आहे. पत्रकारितेच्या क्षेत्रात सतत बदल होत असतात, त्यामुळे बदलत्या परिस्थितीशी जुळवून घेणे महत्त्वाचे आहे.
समस्या सोडवण्याची क्षमता: आव्हानात्मक परिस्थितींमध्येही सर्जनशील उपाय शोधण्याची क्षमता असणे आवश्यक आहे. पत्रकारांना अनेकदा अडचणींचा सामना करावा लागतो, त्यामुळे समस्या सोडवण्याची क्षमता असणे महत्त्वाचे आहे.
संघभावना: इतर पत्रकार, संपादक आणि तंत्रज्ञान तज्ञांसोबत सहकार्याने काम करण्याची क्षमता असणे आवश्यक आहे. पत्रकारिता ही एक टीम वर्क आहे, त्यामुळे संघभावना असणे महत्त्वाचे आहे.

पत्रकारांसमोरील आव्हाने:

बातम्यांचा अतिरेक: डिजिटल युगात बातम्यांच्या प्रमाणात प्रचंड वाढ झाली आहे. यामुळे दर्जेदार आणि विश्वासार्ह बातम्या शोधणे कठीण झाले आहे. पत्रकारांना या अतिरेकातून मार्ग काढून दर्जेदार बातम्या तयार करणे आणि त्या योग्य प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचवणे हे आव्हान आहे.
अर्थव्यवस्थेतील अस्थिरता: पारंपरिक माध्यमांच्या महसुलात घट झाल्याने अनेक पत्रकारांना नोकरी गमवावी लागली आहे किंवा त्यांच्या वेतनात कपात झाली आहे. यामुळे पत्रकारितेच्या क्षेत्रात आर्थिक स्थैर्य मिळवणे कठीण झाले आहे.
खोट्या बातम्यांचा प्रसार: सोशल मीडियाच्या माध्यमातून खोट्या बातम्यांचा प्रसार जलदगतीने होत आहे. यामुळे पत्रकारितेची विश्वासार्हता धोक्यात आली आहे. पत्रकारांना खऱ्या आणि खोट्या बातम्यांमध्ये फरक करणे आणि खोट्या बातम्यांचा प्रसार रोखण्यासाठी प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.
गोपनीयतेचे प्रश्न: डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे पत्रकार आणि त्यांचे स्त्रोत यांच्या गोपनीयतेचे प्रश्न निर्माण झाले आहेत. पत्रकारांना आपली आणि आपल्या स्त्रोतांची माहिती सुरक्षित ठेवण्यासाठी योग्य तंत्रज्ञान आणि पद्धती वापरणे आवश्यक आहे.

निष्कर्ष:

डिजिटल युगात पत्रकारितेला अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे, परंतु या युगात अनेक संधीही उपलब्ध आहेत. या संधींचा लाभ घेण्यासाठी पत्रकारांनी नवीन कौशल्ये आत्मसात करणे आणि नवीन तंत्रज्ञानाशी जुळवून घेणे गरजेचे आहे. डिजिटल कौशल्ये, तांत्रिक कौशल्ये आणि सॉफ्ट स्किल्स यांचा योग्य मेळ घालून पत्रकार आपले कार्य अधिक प्रभावीपणे करू शकतात आणि पत्रकारितेच्या क्षेत्रात यशस्वी होऊ शकतात.

महत्त्वाचे मुद्दे:

सतत बदल: पत्रकारितेच्या क्षेत्रात सतत बदल होत असतात, त्यामुळे नवीनतम माहिती आणि कल यांच्याशी अपडेट राहणे आवश्यक आहे.
नैतिकता: पत्रकारितेच्या मूलभूत नैतिक तत्त्वांचे पालन करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. यामध्ये सत्यता, निष्पक्षता, वस्तुनिष्ठता आणि जबाबदारी यांचा समावेश होतो.
प्रेक्षक केंद्रित दृष्टीकोन: प्रेक्षकांच्या गरजा आणि आवडीनिवडी लक्षात घेऊन

- सुनील ढेपे, संपादक, धाराशिव लाइव्ह